Zgodnie z wymogami prawa telekomunikacyjnego informujemy

W ramach naszych serwisów internetowych należących do grupy LCA.pl stosujemy piliki cookies. Używamy cookies aby zrozumieć, w jaki sposób użytkownicy korzystają z witryny i dostosować ją tak, aby korzystanie z niej było dla nich przyjemniejsze i ciekawsze.
Stosujemy cookies także w celach reklamowych i statystycznych. Cookies mogą być również stosowane przez współpracujące z nami firmy o których informujemy w naszej polityce prywatności

W każdej chwili mogą Państwo zmienić swoje ustawienia dotyczące cookies w swojej przeglądarce internetowej. Korzystanie z naszych serwisów internetowych w ramach grupy LCA.pl bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacz, że będą one zamieszczane w Państwa urządzeniach końcowych. Szczegółowe informacje doczytując stosowania cookies, w tym możliwości dokonania zmiany ustawień w zakresie cookies znajdą Państwo w naszej "Polityce prywatności"

TAK ZROZUMIAŁEM
Czwartek, 28 marca 2024, imieniny: Aniela, Sykstus, Joanna
Legnica w internecie - Logo lca.pl
Legnica - PocztaPOCZTA
Legnica - OgłoszeniaOGŁOSZENIA
Legnica - Forum internetoweFORUM
Legnica - FotogalerieFOTO
Legnica - VideoKlipyVIDEO
Legnica - TV LiveTV LIVE
Legnica - PogodaPOGODA
Gazeta LegnickaLEGNICKA

PLANTY I PARK MIEJSKI


Historia
Pierwszy opis ogrodu związany z Legnicą pochodzi z 1567r. Jego autorem jest kronikarz księcia Fryderyka III, Schweinichen. Opisywany ogród mieścił się w książęcej posiadłości, o 3/4 mili na północny zachód od miasta. Aby wybudować tę posiadłość książę, jak twierdzą niektórzy historycy i kronikarze, polecił rozebrać klasztor kartuzów. W posiadłości tej znajdować się miał zwierzyniec, pawilon ogrodowy, młyn, folwark i "ogródek".
Na początku XVII w. istniał przy zamku legnickim, w niewielkiej od niego odległości, na północ, ogród, do którego prowadziła prosta droga, i który został zlikwidowany w 1639 r. w związku ze wznoszeniem nowych umocnień bastionowych.
Pierwszym niewątpliwie wizerunkiem dotyczącym ogrodu w Legnicy jest projekt ogrodu zamkowego powstały właśnie przy okazji projektowania nowych bastei przy zamku. Autorem projektu był Valentin Saebisch. Projekt ten, pochodzący z 1625 r. i przewidujący założenie ogrodu w ramach bastionu z wykorzystaniem terenu pierwotnego ogrodu zamkowego, wspomnianego wyżej, nie został nigdy zrealizowany, a linia umocnień została zrealizowana także nieco inaczej. Rysunek ten dowodzi natomiast, że ranga ogrodów w owej epoce była dość wysoka. W czasach licznych wojen projektant, który zresztą jest autorem nie tylko wielu innych fortyfikacji, ale także i ogrodów, umiejętnie wkomponował istniejący ogród, projektując jego powiększenie, w mający powstać nowy system umocnień.
Słynny ze swych wspaniałości ogród istniał w XVII w. poza murami miejskimi, w położonym na północ od miasta książęcym folwarku, tym samym najprawdopodobnej, który opisywał sto lat wcześniej Schweinichen.
Książę Ludwik założył tu dla swej żony, Anny Zofii Meklemburskiej, wspaniały ogród z ozdobnym pawilonem. Czas wzniesienia owego pawilonu ogrodowego określa się na rok 1657. Folwark ten opisuje jeszcze Wernher w wieku XVIII, wymieniając tu "Lustgarten" (ogród ozdobny) i wymieniając jako jego atrakcję "Lusthaus" (pawilon ogrodowy). Pawilon ogrodowy słynął z tego, że na ścianach jego pokoi każdy z książęcych gości mógł wypisać rymowaną sentencję, i nazywany był wśród współczesnych ściennym sztambuchem księżnej Zofii. Po śmierci księżnej całe założenie przechodzi w inne ręce i podupada. Główny budynek (prawdopodobnie pałacowy) rozebrano w XIX w. , natomiast Lustahus widzimy jeszcze na widoku miasta Wernhera z ok. poł. XVIII w.
Wizerunków ogrodów w XVIII - wiecznej Legnicy dostarczył nieoceniony Wernher, znacząc je na planie miasta i jego scenograficznym widoku oraz na rysunkach poświęconych poszczególnym miejskim budowlom. Rysunki te pochodzą z ok. poł. XVIII w. Wynika z nich, że najznaczniejszymi były ogrody przyklasztorne: w murach miejskich przy klasztorze benedyktynek i przy dworze biskupim oraz poza murami ogród jezuitów i franciszkanów. Ogrody te nie zasługiwałyby w pełni na miano ozdobnych. Są to, jak wynika z rysunków Wernhera, raczej użytkowe ogrody skomponowane przy pomocy podstawowych barokowych zasad ogrodowniczych, osiowości i symetrii. Ogrody podzielone były przy pomocy prostych, najczęściej dwóch, krzyżujących się dróg na prostokątne, lub kwadratowe kwatery obrzeżone żywopłotami, oddzielone od zabudowań zazwyczaj murowanym ogrodzeniem z ozdobną bramą. Ogrody te były prawdopodobnie połączeniem ogrodu warzywnego (kuchennego), sadu i ogrodu kwiatowego.Te stare miejsca ogrodowe nie uwidoczniły się w żaden sposób w późniejszych założeniach ogrodowych na terenie miasta. Widoczne są natomiast u Wernhera liczne, obsadzone drzewami drogi biegnące między zewnetrzną a wewnętrzną linią umocnień, łączące Bramę Złotoryjską z Bramą Głogowską i Bramę Głogowską z północno-zachodnim bastionem na narożniku obwarowań, oraz drogi biegnące po zewnętrznej stronie umocnień, łączące miasto z oklicznymi folwarkami. Niektóre z tych dróg, po rozebraniu umocnień zostaną później przekształcone w spacerowe promenady.
W niedługim czasie, prawie niemal równolegle z powstaniem rysunków Wernhera, w 1757 r. , po ostatnim oblężeniu miasta, rozpoczyna się długa, stopniowa likwiadacja zewnętrznego pierścienia umocnień i fosy . Król każe wyprzedać tereny fortyfikacji mieszczanom pod warunkiem splantowania przez nich wałów według planów dostarczonych przez władze miasta. Wówczas rozebrano niektóre z bastionów zewnętrznego pasa umocnień. Wymienia się dwa bastiony znajdujące się u wylotu bram Złotoryjskiej i Chojnowskiej, mowa jest także rozszerzeniu, przy okazji rozbiórki, dwóch cmentarzy ewangelickich (chodzi prawdopodobnie usytuowane w bezpośrenim sąsiedztwie bastionów cmentarze gminy kościoła św. Piotra i Pawła na południowy zachód od Bramy Furty i NMPanny na południe od Bramy Wrocławskiej). Na splantowanych wałach powstają mieszczańskie ogrody, wzdłuż których posadzono lipową aleję. Najstarszy z tych ogrodów wałowych założył generał von Brandeis. Był to ogród warzywny ciągnący się od Bramy Furty do Bramy Chojnowskiej w południowo-zachodniej części miasta. W 1789 r. na północ od Bramy Chojnowskiej dyrektor ogrodów Schneider założył ogród, nazywany jednym z najpiękniejszych na Śląsku, który zaopatrzony był w urządzenia ogrodowe takie jak domki, "podcienia" (trejaże lub pergole), ołtarze i urny "ówczesnej mody". Aleja lombardzkich topol prowadzić stąd miała aż do Bramy Głogowskiej. Powstał więc, jak można sądzić z tego krótkiego opisu, pierwszy w Legnicy, ogród sentymentalny według "nowej mody". Od ulicy Biskupiej do Bramy Furty (po jej wschodniej stronie) rozciągał się założony w 1798 r. przez dyrektora poczty ogród nazwany "Dorotheenthal".
Pod koniec XVIII w. miasto oplatały spacerowe aleje lipowe: od Bramy Głogowskiej do Wrocławskiej, dalej obok dolnego cmentarza /kościoła NMPanny/ do karczmy strzeleckiej i Koziego Stawu, skąd dalej prowadziła do dwóch mostów na Młynówce (Kuhbruckie i Jochmanbrucke). Przy alejach tych z biegiem czasu powstawały kawiarnie i gospody. W tzw. karczmie myśliwskiej (na jej miejscu stanął potem dom strzelecki), która znajdowała się po południowej stronie miasta, na tradycyjnych terenach gier strzeleckich, jej właściciel, krawiec Anger zorganizował pierwszy bilard.
W 1774 r. rozebrano szańce przed Bramą Złotoryjską, aby założyć w tym miejscu plantacje morw, a w 1780 r. rozszerza się tę plantację na polecenie wspomnianego dyrektora Schneidera, i w tym celu rozebrana zostaje ostatnia część wałów na południu miasta. Wały po stronie północnej i zachodniej rozebrano w 1789 r., a w 1799 r. zasypano ostatecznie fosy miejskie.
Od początku XIX w. wokół całego miasta powstają ogrody tzw. "wałowe". W 1802 r. niejaki Wolf, właściciel kawiarni, kupuje od dyrektora Schneidera ogrody na wałach, na północy miasta. Buduje tam dom handlowy i klub z salą taneczną. Miejsce to nazwane zostało z okazji zawarcia pokoju austriacko-francuskiego "Luneville". W części południowej obwałowań powstaje tzw. Burgergarten, czyli ogród mieszczański, nazywany także angielskim, który w 1810 r. przekształcono (lub tylko przemianowano) na Irrgarten, czyli Labirynt, co sugeruje że składał się z krętych alejek tworzących sieć dróg charakterystycznych już dla nowej odmiany ogrodu, opartego zapewne na wzorach krajobrazowych ogrodów angielskich. Na początku obejmował teren między Młynówką, aleją prowadzącą od Bramy Wrocławskiej do domu strzeleckiego i Kozim Stawem. Obszar ten został oddzielony od pastwisk i obsadzony głównie topolami, ale były tam także drzewa leśne. Był to zalążek późniejszego parku miejskiego. Niedaleko stamtąd, na Łące Wrocławskiej, odkryto w 1811 r. źródło, co pozwoliło założyć w 1812 r. dom kąpielowy, od 1823 r. z podrzewaną wodą. Dom ten połączony był z restauracją i czytelnią, później także z salą koncertową.
W 1809 r. utworzono promenadę, obsadzoną topolami, po zewnętrznej stronie dawnej fosy, na północ od zamku. Tak więc w ciągu pierwszego dziesięciolecia XIX w. całe miasto iemal otoczone jest promenadami i ogrodami, istnieją duże obszary ozdobnych ogrodów na północnym zachodzie, zachodzie i południu, tworzące pierścień wyciągnięty mocno ku południowi w okolicy Młynówki.
Wojna francusko-pruska przyniosła miastu wiele szkód, między innymi także zahamowała rozwój parków i ogrodów, a także częściowo je zniszczyła. W czasie oblężenia w 1813 r. ścięto wiele drzew, zwłaszcza na wałach.
Na planie z 1826 r.widzimy miasto ujete w szeroki pas zieleni na miejscu splantowanych wałów z zadrzewionym ciągiem przy wewnętrznym obwodzie dawnych umocnień. Tak jest w południowo-zachodniej części pierścienia, podpisanej jako "Daessler Wall", na południu, po obu stronach wychodzącej z miasta Młynówki - "Tachsesche Wall" i po stronie południowo-wschodniej - "Frommels Wallgraben" i "Hertwigs Wall". Tylko północno-wschodnie obrzeże miasta ("Maternsche Wall" i "Schlosswall") nie jest zajete przez tereny ogrodowe. Wokół całego miasta ciągną się połączone ze sobą, obsadzone drzewami drogi, tworzące w niektórych miejscach promenady. Promenada topolowa ciągnie się na północ od zamku, dalej w kierunku wschodnim, mniej więcej na wysokości ulicy Rittergasse (obecnie R. Luksemburg), przechodzi w zwykłą drogę, która w miejscu podstawy dawnego północno-zachodniego bastionu przechodzi znów w drogę obsadzoną jednym rzędem drzew (prawdopodobnie lip). Taka właśnie, jednostronnie obsadzona lipami droga ciągnie się, z niewielkimi przerwami do wylotu przedłużenia ulicy Złotoryjskiej, dalej zakręca w kierunku wschodnim, po czym długi prosty odcinek (obsadzony być może kasztanowcami) dochodzi do poprzecznej drogi łączącej ją z Bramą Furty. Dalej na wschód biegnie już jako zygzakowata aleja (powtarzająca obrys południowego bastionu) do Młynówki, którą przecina i jako aleja topolowa o lekko falistej linii (późniejsza Jochmannstrasse) oddziela park mieszczański od bagnistego terenu Koziego Stawu. Dalej droga ta dochodzi poprzecznie do szerokiej lipowej alei łączącej dom strzelecki (położony na południowym krańcu parku) z Bramą Wrocławską. Inna droga, obsadzona lipami, odchodząca od mostu na Młynówce, biegnie na północ w stronę miasta po czym skręca na wschód, biegnąc dalej nad Kozim Stawem, obok cmentarza kościoła NMPanny i łączac się z poprzednio opisaną szeroką aleją w pobliżu Bramy Wrocławskiej. Dalej, wzdłuż zachodniej granicy dawnych obwałowań (zachowując mniej więcej ich obrys) aleja prowadzi aż do folwarku przy wylocie drogi od Bramy Głogowskiej. Za bramą tą, w niewielkiej odległości na północ rozpoczyna się topolowa promenada, od której zaczęliśmy wędrówkę po mapie. W ten sposób zamyka się niemal pełen okrąg dróg wokół miasta. Na północ od zamku zachowały się jeszcze, widoczne na mapie różnice wzniesień, wskazujące dokładnie linię bastionów, podobnie trzy bastiony są wyraźnie czytelne po wschodniej stronie miasta, przy lipowej alei. Cała ich powierzchnia obsadzona jest liściastymi drzewami tworzącymi gaje.
Cały obszar wewnątrz obwodu wyznaczonego przez promenady zajęty jest przez tereny uprawne - większość z nich to ogrody. Na południe od miasta, po obu stronach Młynówki, gdzie z dawien dawna rozciągały się tereny, na których uprawiano ćwiczenia strzeleckie, zaznaczone jest założenie parkowe - ogród mieszczański (na wschód od rzeczki) i obszar łąki (na zachód od rzeczki), z przecinającą go przez środek topolową aleją i umieszczonym w północnej części tego obszaru domem kąpielowym ("Badehaus"). Park zajmuje teren zbliżony do trójkąta , którego o północne ramię stanowi topolowa aleja oddzielająca go od Koziego Stawu (droga bydlęca, inaczej zwana drogą Jochmanna), zachodnie Młynówka, a wschodnie szeroka lipowa aleja prowadząca do Bramy Wrocławskiej. Przy południowym wierzchołku trójkata usytuowany jest dom strzelecki (schieshaus). Na północ i północny wschód od parku topolowa aleja Jochmanna, dalszy ciąg lipowej alei do Bramy Wrocławskiej i górna aleja łącząca Bramę górną Wrocławską z foluszem na Komarzej Wyspie, zamykają także w trójkąt Kozi Staw i sąsiadujący z nim, zaznaczony już jako były, tzw. dolny cmentarz kościoła NMPanny.
Teren parku angielskiego poprzecinany jest w różnych kierunkach drogami o łagodnych krzywiznach, przecinającymi się ze sobą w wielu miejscach pod różnym kątem. Przestrzenie między drogami wypełnione są roślinnością krzewiastą w swobodnym układzie, widoczne są porozrzucane grupy drzew i pojedyncze drzewa. W zachodniej części zaznaczono prwdopodobnie pawilon ogrodowy o kolistym obrysie, we wschodniej natomiast owalne niewielkie założenie obwiedzione drogą.
Interesujące jest skonfrontowanie omawianej mapy z opisem ogrodów legnickich autorstwa W. Pfingstena w przewodniku historycznym po mieście wydanym w 1845 r. Oba te źródła dzieli kilkanaście lat i w zasadzie można zastosować wymieniony opis do interpretacji mapy. W ogrodzie mieszczańskim wymienia autor choinki, grusze, klony, topole i wiele krętych dróg. Jest to partia kwietna w pobliżu rotundy, w której mieści się kawiarnia saska, z niej rozciaga się rozległy widok we wszystkich kierunkach. Dom kąpielowy, położony za Młynówką, to w 1845 r. "nowy, piękny budynek z balkonami i altanami", zaopatrzony w okazały portal z napisem "Badehaus". Dom obsadzony był lipami i kasztanowcami. Połączony był z salą koncertową, w której często odbywały się koncerty "kapeli Bilsego". Do restauracji prowadził mostek i droga obsadzona akacjami. Dalej przy Młynówce, w stronę domu strzeleckiego, rozciągały się ogrody warzywne i inne łazienki na tzw. Bleiche (dawny teren bielarni).
Na zachód od Bramy Wrocławskiej, przy murze miejskim, wydzielony obrzeżnym obsadzeniem drzewami, położony był ogród opisany na mapie jako "Frommeltsche Wallgarten". W jego południowo-wschodnim krańcu widoczny jest podział drogami o lekkich krzywiznach , zamkniętymi jedną wspólną pętlą w regularnym układzie, z dużym okrągłym placem w pośrodku założenia i umieszczoną na jego osi w kierunku południowym okrągłą budowlą. Pozostała, większa część ogrodu przecięta jest na krzyż dwiema prostymi drogami obsadzonymi drzewami. W opisie Pfingstena w ogrodzie tym wymieniona jest oranżeria i cieplarnia. Niewykluczone, że kolista budowla na mapie oznacza właśnie pawilon cieplar-niany.
Po zachodniej stronie murów miejskich, między Bramą Złotoryjską a Chojnowską, całą szerokość dawnych umocnień zajmuje ogród podpisany jako "Drexler Wallgarten". Zachodnią część dawnych wałów zajmuje "Baumschule", czyli szkółka drzew, oddzielona od ogrodu, a od zachodniej strony granicząca z obsadzoną lipami drogą, biegnącą wokół całej twierdzy. Teren ogrodu podzielony jest na krzyż dwiema drogami, z okrągłym placem w skrzyżowaniu, z dużą okrągłą kępą pośrodku. Oprócz tych głównych dróg zaznaczono szereg dróg o nieregularnym zarysie - falistych, łukowatych, które spotykają się w czterech owalnych pętlach. Ogród obsadzony jest drzewami w swobodnym układzie, niektóre z tych drzew tworzą kępy, inne małe polany.
Na północny wschód od Bramy Chojnowskiej do samych niemal wałów zamkowych rozciąga się rozległy teren parkowo-ogrodowy. Jego zachodnia część, "Ruffers Wallgarten" (ogrody wałowe Ruffera), podzielona jest trzema wychodzącymi z jednego punktu i promieniście rozchodzącymi się prostymi alejami. Cała przestrzeń ogrodu obsadzona jest równomiernie drzewami liściastymi.
Oddzielona prostą drogą, kolejna ku wschodowi część ogrodu - "Luneville", podzielona jest siecią dróg o łagodnych krzywiznach , zebranych promieniście w trzech punktach, i zewnętrznymi falistymi obwodnicami. Wschodnia część ogrodu to jeszcze łąka, częściowo obsadzona, podobnie jak mały fragment Luneville, drzewami o regularnym układzie.
Tereny przyzamkowe zagospodarowano już przed rokiem 1845. Opis Pfingstena z tego właśnie roku mówi o tym, że na północ i zachód od zamku, na tarasach, istnieją ogrody, skąd prowadzi klonowa aleja do zamku. Od końca lat 20-tych XIX w. zagospodarowany zostaje tzw. "Maternsche Wall" - teren bastionów na południe od Bramy Głogowskiej , na mapie z 1826 r. widniejący jeszcze jako biała plama. W 1826 r. teren ten został zakupiony przez miasto, a od 1829 r. powstaje w tym miejscu park miejski.
Właśnie po wschodniej stronie miasta grupują się późniejsze główne tereny parkowe. Z rozległych ogrodów, widocznych na mapie na zachodzie oraz północnym i południowym zachodzie, na planach miasta z początku XX w. nie pozostał żaden ślad.
W latach 40-tych XIX w. do publicznych terenów ogrodowych włączono dwa nieużytkowane przez gminy ewangelickie, św. Piotra i Pawła oraz NMPanny cmentarze, tzw. dolny i górny, położone na południe od miasta po zewnętrznej stronie linii pierwotnych szańców. Cmentarz dolny usytuowany był na południowy zachód od Bramy Wrocławskiej i sąsiadował od zachodu z Kozim Stawem, a przy wschodniej granicy z lipową aleją, łączącą dom strzelecki z Bramą Wrocławską. Cmentarz górny położony był u wylotu drogi wychodzącej z miasta przez Bramę Furty. W 1835 r. założono aleję oddzielającą cmentarz dolny od Koziego Stawu, w 1839 r. pojawiają się tu pierwsze rabaty kwiatowe, a w latach 1844/45 powstał według projektu Eysenhardta ogród w stylu angielskim, z pojedynczymi, wkomponowanymi w całość nagrobkami. Podobnie obsadzono w 1841 r. kwiatami cmentarz górny, potem powstała tu szkoła, a wśród zieleni pozostawiono kilka starych nagrobków.
Z pojedynczych wzmianek w literaturze dotyczącej historii miasta wnioskować można o ciągłym, sukcesywnym zagospodarowywaniu miejskich i prywatnych ogrodów na tereny parkowe. W 1830 r. przeniesiono jarmarki sprzed Bramy Głogowskiej i Złotoryjskiej na teren łąki wrocławskiej. Wzmianka z 1833 r. mówi o rozszerzeniu zieleni miejskiej przez wykupienie części ogrodów pofortecznych (wałowych), wzmianka z 1834 r. o powstaniu ciągu promenad. W tym samym roku w ogrodzie Tychsena (między Młynówką a Bramą Furty) powstaje kawiarnia, potem restauracja z bilardem. W 1848 r. rozpoczęto budowę nowego domu strzeleckiego w parku miejskim, według projektu inspektora budowlanego Kirchnera, na miejscu spalonego w 1845 r. starego domu. Dom ukończono w 1850 r., a w 1855 założono w nim oranżerię.
Z opisu Pfingstena z 1845 r. dowiadujemy się także o istnieniu tzw. ogrodu zimowego przy trasie z dworca kolejowego do dawnego klasztoru kartuzów (obecnie okolice dworca towarowego). Był to budynek z wielką lustrzaną salą długą na 62 stopy, z sufitem pokrytym barwną polichromią, w której mieściły się drzewka cytrusowe, przedłużoną w obie strony kolumnadami o długości 44 i szerokości 16 stóp, gdzie ustawione były gipsowe statuy, wisiały landszafty, itd. Była to więc cieplarnia połączona z galerią. Autor opisu konstatuje, że całe to pomieszczenie naśladuje ogród zimowy we Wrocławiu. Odbywały się tu często koncerty kapeli Bilsego.
Ten sam auor dostarcza nam opisu angielskiego ogrodu rozciągającego się od Bramy Głogowskiej do promenady, a więc zapewne na terenie dawnego "Maternsche Wall", wykupionym już wcześniej przez miasto. Za czasów autora opisu istnieją już szerokie aleje i rozległe trawniki z grupami drzew, wśród których są klony, tulipanowce i wiele akacji.
A. zum Winkel opisując w 1911 r. Legnicę wspomina o ogrodzie Pfenniga, zaznaczonym już na mapie z 1826 r. po zewnętrznej stronie promenady, na pólnoc od wylotu ulicy Chojnowskiej, po zachodniej stronie ogrodów Ruffera. W ogrodzie tym, jego właściciel, Pfennig, określany jako Kunstgartner, czyli mistrz sztuki ogrodowej, hodował różne odmiany kwiatów. Jego następca, który odkupił ogród w 1841 r. , a którego znamy także jako projektanta m.in. parku na terenie byłego cmentarza, Georg Eyssenhardt, nazwał miejsce "Louisenhain" i zorganizował tu w 1843 r. pierwszą, wielką wystawę hiacyntów. Tak zaczęła się w Legnicy tradycja wystaw ogrodniczych organizowanych od tej pory niemal nieprzerwanie do czasów II wojny światowej. W miejscu tej pierwszej wystawy ogrodniczej powstał później, widniejący na mapie z pocz. XX w., ogród Akademii Rycerskiej.
Od momentu poszerzenia w roku 1847 alei lipowej, prowadzącej od domu strzeleckiego do Bramy Wrocławskiej, i przekazania jej w 1858 r. miastu przez kupca Baumgarta, następuje rozwój parku miejskiego na bazie dawnego ogrodu mieszczańskiego i alei Buamgarta (Baumgartalee), nazwanej tak od imienia fundatora.
W 1845 r. dotychczasowy ogród zamkowy zaczęto przekształcać w park. Wcześniej, w 1833 r. , zasypany został tzw. Kanonen-Teich, staw położony na północny zachód od zamku, przy zewnętrznej linii dawnych umocnień. Teren stawu został także przeznaczony na małe założenie parkowo-ogrodowe.
W 1863 r. rozpoczyna się znaczne poszerzenie terenów parku mieszczańskiego i rozwija się w dalszym ciągu działalność na późniejszych terenach wystawowych. Wiązało się to zapewne z opracowanym w 1862 r. pierwszym planem urbanistycznym obejmującym całe miasto. Dyrektor ogrodów miejskich, Petzold, uczeń hrabiego Pucklera von Muskau, przedstawił projekt parku miejskiego usytuowanego na wschód od alei Baumgarta (dawna promenada od domu strzeleckiego do Bramy Wrocławskiej). Wcześniej, w 1857 r., powstaje oś spacerowa prowadząca przez łąkę wrocławską do Kaczawy. W 1860 r. aptekarz Hedemann buduje halę do picia wody mineralnej w najstarszej części parku, zwanej "Labiryntem".
W latach 1863-71 podjęto akcję obsadzania drzewami (najczęściej były to lipy) promenady od Bramy Głogowskiej do Bramy Furty według projektu żagańskiego ogrodnika Teicherta oraz obsadzono akacjami Friedrichplatz (obecny plac Piastowski).
W 1872 r. ostatecznie zlikwidowano pastwiska po wschodniej stronie miasta i włączono ten teren do parku.
W 1876 r. powstaje miejski zarząd promenad , który w latach 1877 - 79 założył tor konny, staw do przejażdżek gondolą (prawdopodobnie chodzi o Kozi Staw) i uprawiania sportów łyżwiarskich. W 1879 r. w mieście działa pięć fontann: przy domu strzeleckim, na Friedrichplatz (obecnie plac Piastowski), Wilhelmplatz (u zbiegu ulic Złotoryjskiej, Galińskiego, Lampego), Hedwigplatz (wylot ulic Chojnowskiej i Piastowskiej) i przy Bramie Głogowskiej. W 1881 r. uregulowano Kozi Staw i urządzono na nim wyspę. W 1880 r. powstaje rozległe założenie parkowe według projektu Petzolda, z przeznaczeniem na tereny wystawowe, tzw. Haaganlagen, na wschód od Louisenstrasse (ulica Mickiewicza). W ten sposób południowe przedmieście Legnicy zostało bezpośrednio połączone z miastem, wydłużono także główną aleję doprowadzając ją do nowego domu strzeleckiego, który powstaje w 1882 r. W 1883 r. odbywa się pierwsza śląska wystawa budowli i wyposażenia ogrodowego, a w 1890 r. pierwsza wystawa zimowych budowli ogrodowych. Dochód z tej drugiej wystawy został wykorzystany na założenie mieszczańskiego lasku na południowy wschód od miasta, na tzw. Wzgórzu Zwycięstwa, a w 1891 r. powstaje Aleja Zwycięstwa. Nowy park ma restaurację i plac zabaw dla dzieci. W sąsiadującej od wschodu z parkiem miejskim południowej dzielnicy istnieje po koniec XIX w. 15 km alej z 4 000 drzew.
Stan miasta w ostatniej ćwierci XIX w. ilustruje nam plan z 1877 r. Z dawnego pierścienia zieleni wokół niemal całego miasta pozostały zwarte ciągi na północnym zachodzie, na tyłach kościoła św. Jana i zespołu seminarium oraz kolegium, na zachodzie i południowym zachodzie niewielkie fragmenty zieleni, jakby pozostałości dawnych ogrodów rozrzucone wśród bloków zabudowy, na południowym wschodzie daleko wyciągniętu na południe, sięgający Kaczawy park miejski, znajdujący swoje przedłużenie na północnym zachodzie i północy na tyłach zamku. Pod koniec XIX w. miasto inwestuje w dalsze urządzenia w parku miejskim: w 1887 r. powstaje nowa cieplarnia i rosarium (gaj muz) z pergolą i stawem, w 1898 r. palmiarnia z podrzewanym stawem ufundowana częściowo przez radcę Beera, częściowo sfinansowana z dochodów zimowej wystawy ogrodniczej. W późniejszych latach ze środków miasta i dochodów z kolejnej wystawy zbudowano dwa budynki cieplarni oraz pawilon wystawowy. W 1907 r. ukończona zostaje budowa na terenie parku miejskiego sanatorium, tzw. "Wilhelmsbad", z teatrem letnim. Swoje apogeum osiąga wystawienniczy ruch ogrodowy w Legnicy w 1927 r., kiedy tu właśnie zorganizowano wielką ogólnoniemiecką wystawę i targi ogrodnicze, rzemiosła i budowli ogrodowych. Na ten cel zaprojektowano wielkie założenie ogrodowe na wschód od terenów parkowych aż do łynówki i dalej na południe aż do dawnego Doktorgang (obecnie południowy odcinek ulicy Mickiewicza). Wystawa ta, oprócz licznych urządzeń i budowli przeznaczonych do demonstrowania eksponatów posiadała takie atrakcje jak: planetarium, staw podgrzewany, salę taneczną, zwierzyniec, teatr dla dzieci, plac zabaw dla dzieci, winiarnię, restaurację i mini - kolejkę kursującą wokół centrum terenów wystawowych.
Ostatnia wystawa ogrodnicza odbyła się w Legnicy w 1940 r.
W okresie międzywojennym rozwija się także miejski park leśny, położony daleko na południowy zachód od centrum, zapoczątkowany jako Park Zwycięstwa w pocz. XX w.

Analiza rozwoju przestrzennego terenów ogrodowych parkowych
Tak jak w większości miast europejskich, pierwsze tereny ogrodowo-parkowe w Legnicy, które stanowią zaczątek późniejszych miejskich ogrodów i parków, powstały w miejscu rozbieranych od poł. XVIII w. ziemnych umocnień otaczających miasto szerokim okręgiem o gwiaździstym zewnętrznym obrysie. Cały dawny teren twierdzy był w pewnym okresie historii miasta wykorzystany do zakładania ogrodów. Było to mniej wiecej w latach 30-tych i 40-tych XIX w. Zaskakujące jest, że w chwili, kiedy rozpoczyna się intensywny rozwój miejskich publicznych parków, cała działalność przenosi się daleko poza teren dawnych promenad i ogrodów, czyli tzw. plant, które stopniowo zanikają do tego stopnia, że dziś mamy do czynienia tylko z nielicznymi ich reliktami. Bujny i szybki rozwój bardzo okazałych ogrodów wałowych (po części udostępnianych szerszej publice), jak to wynika z opisów i mapy z 1826 r., równie szybko przeniósł się na przedmieścia, w pierwszym rzędzie na teren tradycyjnie rekreacyjno-sportowy, jakim były łąki na południowym przedmieściu, na których uprawiano gry i ćwiczenia strzeleckie od czasów średniowiecznych. Być może był to wynik szybkiej rozbudowy miasta w erze niebywałego rozkwitu wczesnej epoki kapitalizmu.
Istniejące do poł. XVIII w. w Legnicy ogrody wewnątrz murów miejskich i na przedmieściach były typowymi ogrodami klasztornymi, sądząc z rysunków Wernhera "niskimi", w typowym regularnym układzie kwaterowym, w którym odnajdujemy echa barokowej sztuki ogrodowej w postaci osiowego umieszczenia bram ogrodowych, lub, jak to było w Sophienthal, pawilonu ogrodowego w skrzyżowaniu głównych dróg.
Ujawniona już w pierwszych ogrodach wałowych, oświeceniowa niewątpliwie w swych korzeniach, tendencja do hodowli typu botanicznego (hodowli różnych odmian kwiatów, winorośli, wcześnie powstające oranżerie) rozwinęła się w wieku XIX w organizowaniu typowych dla większości parków miejskich ogrodów botanicznych, gdzie główny nacisk kładziono na hodowlę i ekspozycję roślin egzotycznych i tropikalnych.
Wraz z kolejnością zagospodarowania terenów dawnej twierdzy opasujących miasto, obserwujemy postępującą zmianę w charakterze poszczególnych ogrodów. W pierwszym rzędzie obsadza się fragmenty zewnętrzej linii dawnych umocnień, tworząc w ten sposób tzw. promenady, czyli drogi przeznaczone do spacerów. Stopniowo promenady te opasują całe miasto, powtarzając obrys zewnętrznych umocnień. Cały pas dawnej twierdzy między zewnętrzną linią / w większości znaczoną promenadami/ a murami miejskimi zajęły w niedługim czasie przestrzenie zieleni w postaci ogrodów - prywatnych, a potem także będących własnością miasta. Pierwsze z tych ogrodów były zapewne ogrodami owocowo-warzywnymi, lecz także kwiatowymi. Zachowały one zapewne taki charakter przez dłuższy czas, nawet będąc udostępniane publicznie, także wówczas, gdy organizowano na ich terenie kawiarnie, gospody, lub "miejsca ozdobne". Układ tych ogrodów polegał prawdopodobnie na połączeniu kompozycji regularnej, kwaterowej, czasami z zaznaczeniem osi / a więc nawiązującej do typu ogrodu barokowego/, lub o systemie dróg krzywoliniowych/ co z kolei wyrażało już nowoczesne tendencje ogrodów angielskich/ z uprawą zarówno roślin użytkowych, jak i ozdobnych, a często także drzew "leśnych", które tworzyły gaje. Ogrody stają się coraz powszechniej miejscem spotkań szerokiej publiki miejskiej, dla której powstają kręgielnie, kawiarnie, dom kąpielowy i dom strzelecki. Jest to miejsce spotkań nie tylko bractwa strzeleckiego, ale także coraz bardziej ośrodek wielu działań rekreacyjno-publicznych (np. zabawy, czy konkursy, które odbywają się już w scenerii nie miejskiej, lecz ogrodowej).
W Legnicy z jakichś powodów rozwój terenów zieleni nie przebiega harmonijnie, tzn. nie polega na równomiernym wykorzystaniu wszystkich tych obszarów, które pozyskane zostały po rozebraniu fortyfikacji i zagospodarowane jako ogrody, na zorganizowanie parków miejskich. W niektórych miastach europejskich powstają właśnie w ten sposób planty opasujące zielonym pierścieniem stare centra. W Legnicy istniały świetne ku temu warunki, zwłaszcza że wiele z prywatnych ogrodów opasujących na początku XIX w. miasto nieprzerwanym niemal okręgiem, było udostępnianych publicznie. W momencie powstania pierwszego projektu urbanistycznego kompleksowego rozwoju miasta, które można już było nazwać nowoczesnym, większość z tych ogrodów została przeznaczona pod zabudowę. Prawdopodobnie wiązało się to także z szybkim cywilizacyjnym rozwojem miasta i wysoką ceną parcel budowlanych blisko jego centrum. Miejski park rozpoczęto wówczas tworzyć na kanwie istniejącej wcześniej alei prowadzącej od Bramy Wrocławskiej do domu strzeleckiego (później tzw. Baumgartalee), na historycznych terenach o średniowiecznej jeszcze tradycji gier strzeleckich, bogatych w odkryte już dużo wczesniej źródła mineralne.
Drugi obszar zieleni miejskiej powstaje nieco później z założonego stosunkowo najpóźniej na terenie dawnych fortyfikacji ogrodu na dawnych terenach zamkowych i w kierunku na wschód i południowy wschód od niego, w okolicy Bramy Głogowskiej.
Południowy park miejski rozprzestrzenia się coraz bardziej na wschód i południe , korzystając z dużych niezabudowanych obszarów w tym rejonie miasta. Tworzy się wszakże coś na kształt parkowej zabudowy mieszkalnej na ulicach biegnących przez teren parku. Wyraźnie widać to na obecnej ulicy Jordana (Haagstrasse), gdzie szeregowo ustawione niskie kamienice mają przedproża, a naprzeciwko frontowych okien rozciąga się park miejski, i to właśnie jego sąsiedztwo decyduje o ich formie architektonicznej. Jest to niewątpliwie wyraz ogólnoeuropejskich tendencji urbanistycznych mających swój początek w Anglii.
Drugim charakterystycznym elementem kształtowania urbanistycznej przestrzeni miejskiej są w Legnicy place - skwery. Powstały trzy takie place, pokrywające się zresztą z dawnym przebiegiem ogrodów wałowych i być może stworzone jeszcze na ich reliktach. Był to Hedwigplatz (skrzyżowanie ulicy Chojnowskiej i Piastowskiej), Wilhelmplatz / skrzyżowanie ulic Lampego, Złotoryjskiej i Galińskiego/ i Bilseplatz /Plac Przyjaźni Polsko-Radzieckiej/. Były to klasyczne "squers"- zielone przestrzenie tworzące miejsce odpoczynku dla mieszkańców, otoczone zewsząd przez miejską zabudowę.
Jeszcze inna, lokalna tradycja, zaowocowała w Legnicy rozwojem specyficznego ogrodnictwa. Była to tradycja ogrodnictwa roślin ozdobnych i egzotycznych / ta ostatnia niewątpliwie rozpoczęta m.in. przez oranżerie i cieplarnie klasztorne, których w dawnej Legnicy było kilka, począwszy od klasztoru kartuzów/. Od 1841 r. trwają nieprzerwanie przez lat sto regularne wystawy ogrodnicze - kwiatowe, roślin ozdobnych, ogrodów zimowych, urządzeń i budowli ogrodowych. Legnica słynie jako miasto ogrodów, a kolejne tereny wystawowe i ich pawilony oraz urządzenia włączone zostają w obszar parku miejskiego. Rozbudowuje się cały czas system palmiarni i zimowych pawilonów ogrodowych, hodowla roślin egzotycznych, wśród nich także tropikalnych. Na terenie parku miejskiego powstaje także miejskie sanatorium "Wilhemsbad" z okazałym budynkiem służącym zabiegom leczniczym i wszystkimi charakterystycznymi dla uzdrowiska urządzeniami (pijalnia, sala koncertowa, itd.), które wzięło swój początek od pierwszego domu kąpielowego założonego 1812 r. po odkryciu źródeł mineralnych.
Miejski park w Legnicy spełniał więc pod koniec XIX i w XX w. rolę prawdziwie nowoczesnej wielkomiejskiej enklawy wypoczynku i rozrywki. Był połączeniem parku rozrywek z restauracją, kawiarnią, letnim teatrem, ogrodu dziecięcego, parku wystawowego, ogrodu botanicznego, parku zdrojowego z sanatorium i wreszcie parku leśnego, który powstał w znacznym oddaleniu od centrum, z rozległymi terenami do gier sportowych i ogrodem botanicznym.
« wróć
PORTAL LCA.PL
O firmie | Praca | Kontakt | Regulamin
59-220 Legnica, Wjazdowa 6
tel: +48 500 197 963
e-mail: redakcja@lca.pl

Copyright - 2001-2024 - Legnica - Grupa portali lca.pl. Wszystkie prawa zastrzezone. Korzystanie z portalu oznacza akceptacje Zasad korzstania z serwisu

Lca.pl napędzają profesjonalne serwery hostings.pl